Γράφει ο Χρυσόστομος Τσιρίδης, φιλόλογος
ΕΡ. Τι σχέση μπορεί να έχουν ο Τρωικός Οδυσσέας με τον Ομηρικό Οδυσσέα;
ΑΠ. Καμία! Απλή συνωνυμία. Αυτό προσπαθεί να μας πει και αυτό μας λέει, αιώνες τώρα, ο Όμηρος. Και όχι μόνο για τον Οδυσσέα, αλλά και για κάθε ήρωα – χαρακτήρα των έργων του (λ.χ. Αγαμέμνονα, Πηνελόπη, Έκτορα, Αχιλλέα κλπ.)
ΕΡ. Ναι… αλλά η Ιθάκη, η Πύλος, η Εύβοια, η Τροία, ο Όλυμπος…
ΑΠ. Όμως… η χώρα των Κυκλώπων, η Ωγυγία, το νησί των Σειρήνων, του Αίολου…;
ΕΡ. Τελικά ποιος είναι… μύθος; Ο Τρωικός Οδυσσέας ή ο Ομηρικός Οδυσσέας;
ΑΠ. Το αν είναι μύθος, θρύλος ή υπαρκτό πρόσωπο ο Τρωικός Οδυσσέας, ΠΟΣΩΣ ενδιαφέρει τον Όμηρο! Ο Όμηρος γνωρίζει πολύ καλά μόνο τον ΔΙΚΟ του Οδυσσέα, αφού είναι ΕΞ ΟΛΟΚΛΗΡΟΥ ΔΙΚΟ του δημιούργημα. Α! και κάτι που ενδιέφερε τον Όμηρο: Να βγάζει και το… μεροκάματο, με την δουλειά του! Αυτό μην το ξεχνάμε. Σε κάθε περίπτωση όμως, ας έχουμε υπόψη ότι ο Όμηρος δεν «γράφει» έργο φαντασίας!
ΕΡ. Τελικά υπήρξε… Οδυσσέας;
ΑΠ. Ο μόνος Οδυσσέας που υπάρχει είναι ο Ομηρικός Οδυσσέας. Αυτόν μόνο θέλει να γνωρίζουμε ο Όμηρος. Αυτό εννοούσα κι εγώ μιλώντας για… απλή συνωνυμία! Πρέπει να βγάλουμε από το μυαλό μας τους Τρωικούς ήρωες. Ή καλύτερα, να μην χρησιμοποιούμε τους Ομηρικούς Χαρακτήρες!!!!, για να επανασχεδιάσουμε έναν πόλεμο ή τους νόστους των Τρωικών ηρώων. Αν σου έλεγα λ.χ. ότι ο Τρωικός Οδυσσέας, γύρισε στην Ιθάκη, όπως όλοι, με τους συντρόφους του, βρήκε μια… άλλη κατάσταση πραγμάτων βέβαια, αλλά δεν «χρειάστηκε» να σκοτώσει μνηστήρες και δούλους, Ιθακήσιους κατοίκους… ίσως να συμφωνούσες με την… «απλή συνωνυμία».
ΕΡ. Θα μπορούσε δηλαδή στην «θέση» του Οδυσσέα και της Ιθάκης να είναι λ.χ. η Κρήτη και ο Ιδομενέας;
ΑΠ. Γιατί όχι; Απλά ίσως δεν του «έβγαιναν» οι… άλλοι χαρακτήρες για την πληρότητα ιδεών και κοινωνικο- πολιτικών προτάσεων που είχε κατά νου ο ιδιοφυής αυτός δημιουργός. Αν και ο Όμηρος είχε στη… φαρέτρα του τις ελέυθερες επινοήσεις, μέσω των οποίων συμπλήρωνε την βιοθεωρία του για τον άνθρωπο και τις αξίες του. (Ναυσικά, Τηρώ, Αλκίνος, Λαέρτης ).
Με άλλα λόγια, οι ελεύθερες επινοήσεις είχαν ελάχιστη συμμετοχή στην οικονομία του έργου, τεράστια όμως στην ιδεολογική πληρότητά του.
ΕΡ. Τι επέτρεπε όμως στον αοιδό Όμηρο να κινείται άφοβα και με τόση ελευθερία στον δύσβατο χώρο της Μυθολογίας;
ΑΠ. Η ίδια η Μυθολογία με τις «πολλές παραλλαγές πάνω σ ‘ενα θέμα» ήταν ο εχθρός και ο σύμμαχος του ποιητή. Ο Όμηρος είχε de facto το δικαίωμα να επινοήσει μία ή όσες έκρινε επιπλέον παραλλαγές. Πάντως σε ορίζοντα βίου και καθημερινότητας, ο Όμηρος ήταν υπό… λογοκρισία από τους κατέχοντες την εξουσία, και «οι οποίοι ελάχιστα (ΕΥΤΥΧΩΣ) ενδιαφέρονταν για ιδεολογίες και κοινωνικοπολιτικές ηθικές» (Bowra).
ΕΡ. Πιο συγκεκριμένα;
ΑΠ. Μόνο με παραδείγματα. Δύο ονόματα: Φήμιος – Δημόδοκος. Στον πρώτο (Φήμιο) ο Όμηρος κωδικοποιεί τον τύπο του «εξαρτημένου» αοιδού, που ψυχαγωγεί το κοινό, κατά τα… ειωθότα. Έχει την πληροφόρηση, το ποιητικό τάλαντο… Αυτά μόνο… ο Όμηρος τον… αντιμετωπίζει (αξιοποιεί) με… συμπάθεια. Και τον εντάσσει στο… σύστημα! Σε αντίθεση με τον Δημόδοκο…
ΕΡ. Σε τι διαφέρει ο Δημόδοκος; Και τι σημαίνει αυτό για τον ίδιο τον Όμηρο και τις ιδεολογικές στοχεύσεις των έργων του;
ΑΠ. Για να απαντήσουμε σ’ ένα τέτοιο ερώτημα, επιβάλλεται να βάλουμε στη μέση της κουβέντας, ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό της Ελληνικής Μυθολογίας: Την Τοπικιστική και την Πανελλήνια (και πέραν…) έκφραση της… Ο Όμηρος έγραφε «κλείνοντας το μάτι» (έκφραση του Ι. Κακριδή) όχι στους συγχρόνους του, αλλά στις επόμενες, τις… πολύ επόμενες, γενιές. Δεν ήταν ένας απλός τραγουδιστής, αλλά ένας ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ – ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ με ΟΡΑΜΑ! Ήταν (ΕΙΝΑΙ) ένας ποιητής του… μέλλοντος!
Συνεχίζεται… (και «ξαναμεταφράστηκε… ποιος Όμηρος»)
