Το Θεογέφυρο του Καλαμά, στην περιοχή της Ζίτσας δεν υπάρχει πλέον. Κατέρρευσε πριν από λίγες ημέρες προκαλώντας μεγάλη συγκίνηση, αλλά και αρκετές απορίες στην τοπική κοινωνία.
Το Θεογέφυρο ήταν ένα θαύμα της φύσης της Ηπείρου, όπως το λέει και το όνομά του, αποτελούσε ένα μοναδικό παγκοσμίως φυσικό γεφύρι, σημείο αναφοράς για όλη την Ήπειρο. Μετά τη Ζίτσα, κοντά στο χωριό Λίθινο ο Καλαμάς σκάλισε με τα άγρια νερά του τον μεγάλο βράχο και παρουσίασε το παράξενο δημιούργημα «Το Θεογέφυρο», που επί αιώνες διευκόλυνε το πέρασμα του ποταμού μια και αυτός με τα πολλά νερά του δεν επέτρεπε αλλού τη διάβαση.
Η σημασία του αναδεικνύεται από το γεγονός ότι το ελληνικό κράτος το κήρυξε αρχικά -τον Ιούλιο του 1965- ιστορικό διατηρητέο μνημείο με απόφαση του τότε υφυπουργού Προεδρίας Κυβερνήσεως Παύλου Βαρδινογιάννη και στη συνέχεια -το 1991- για την προστασία του βραχοσκεπούς κήρυξε το ίδιο το Θεογέφυρο και ακόμη 150 μέτρα βόρεια, αρχαιολογικό χώρο, με απόφαση της υπουργού Πολιτισμού Άννας Ψαρούδα Μπενάκη.
Και γιατί έπεσε; Η πρώτη και η εύκολη απάντηση είναι «το πήρε ο Καλαμάς» που την είπαν άλλωστε όσοι όφειλαν να το προστατεύσουν και δεν το έκαναν. Μήπως όμως υπήρξε και εγκληματική ανθρώπινη παρέμβαση;
Πως μπορεί να εξηγηθεί ο χοντρός πορτοκαλί πλαστικός σωλήνας που φαίνεται στις φωτογραφίες και διέσχιζε το Θεογέφυρο; Πότε μπήκε αναρρωτιούνται κάτοικοι της περιοχής;
Πριν το 1965 που ανακηρύχτηκε Αρχαιολογικός χώρος, τέτοιοι σωλήνες δεν υπήρχαν. Ούτε ίσως και πριν το 1991 που διευρύνθηκε η ζώνη προστασίας του μνημείου της φύσης.
Και όπως λένε οι γνωρίζοντες το “πάχος” του Θεογέφυρου ήταν 3,5 – 4,0 μέτρα. Ποιος και γιατί έδωσε έγκριση να σκαφτεί πάνω από 1,20 μ. (60 εκ. ο σωλήνας, συν το χαλίκι από κάτω, συν το μπάζωμα από πάνω);
Να κόψει δηλαδή ο ανθρώπινος παράγοντας περίπου το 30% του λαιμού του Θεογέφυρου; Η Νομαρχία Ιωαννίνων, η Περιφέρεια Ηπείρου, ο Δήμος Ζίτσας, ποιος;
Πότε έσκαψαν το Θεογέφυρο και έβαλαν αυτό το χοντρό σωλήνα; Έδωσε έγκριση η Αρχαιολογία, ή παρανόμως δεν την ενημέρωσαν; Θα έπεφτε το Θεογέφυρο αν δεν το είχαν πληγώσει τόσο;
Οι προειδοποιήσεις για την τύχη του Θεογέφυρου έχουν ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια. Το ίδιο είχε συμβεί άλλωστε και στο διάσημο γεφύρι της Πλάκας στον ποταμό Άραχθο που κατέρρευσε αρχικά το μισό το 2007 και στη συνέχεια ολόκληρο το 2015.
Και τελικά η κατάρρευσή του ήταν φυσικό φαινόμενο ή μήπως ήταν κυρίως έργο ανθρώπων;
Όπως προκύπτει από μαρτυρίες και δημοσιευμένα κείμενα οι ανθρώπινες παρεμβάσεις που επηρέασαν τη σταθερότητα και τη στατικότητα του έργου ξεκίνησαν εδώ και δεκαετίες.
Όπως τονίζεται και σε σχετική ανακοίνωση της κίνησης Καθαρός Καλαμάς, το Θεογέφυρο έπεσε από «παρεμβάσεις που τραυμάτιζαν βάναυσα αυτό το απαράμιλλου κάλους μνημείο της φύσης. Το τραυμάτιζαν όχι μόνο αισθητικά, αλλά και στατικά: Τσιμενταύλακας στη ράχη του, εκσκαφή για σωλήνες στα σπλάχνα του, αδιαφορία για τις διαβρώσεις από διαρρέοντα νερά και ρίζες δέντρων στα πλευρά του.Τρία χρόνια πριν ήρθε και η πρώτη προειδοποίηση με την καθίζηση του δρόμου κοντά του. Υποτίθεται πως έγιναν τότε όλες οι αναγκαίες ενέργειες αποκατάστασης του προβλήματος και προστασίας του Θεογέφυρου από την Περιφέρεια και το Δήμο Ζίτσας. Που με άνεση έδωσαν την άδεια ακόμα και για να σκαφτεί για να περάσει αγωγός. Αλήθεια με ποια μελέτη προχώρησαν στην εκσκαφή; Βέβαια όλα αυτά είναι ψιλά γράμματα για όσους δεν έκαναν ότι έπρεπε.».
Πάμε τώρα στην ταμπακιέρα
Τον Αύγουστο του 2016, η περιφέρεια Ηπείρου ανέθεσε απ’ ευθείας και όχι με διαγωνισμό σε έναν εργολάβο του Μετσόβου την «Αποκατάσταση κατολίσθησης αρδευτικού στη θέση Θεογέφυρο Ζίτσας.
Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι το γεγονός ότι στα νομιμοποιητικά έγγραφα του συμφωνητικού ανάθεσης δεν αναφέρεται πουθενά το παραμικρό για εμπλοκή της αρχαιολογικής υπηρεσίας είτε με τη μορφή γνωμάτευσης, είτε με τη μορφή έγκρισης είτε με τη μορφή εποπτείας των εργασιών.
Όταν όλοι γνωρίζουν ότι είναι υποχρεωτικό από τη Νομοθεσία όταν εκτελείται έργο σε αρχαιολογικό χώρο και να υπάρχει προηγουμένως η έγκριση της Αρχαιολογίας, αλλά και να έχει και αρχαιολόγο εποπτεύοντα. Τι λέει ο φάκελος του έργου; Τι λένε οι εμπλεκόμενοι υπηρεσιακοί παράγοντες της Περιφέρειας Ηπείρου; Ήταν ή όχι το έργο που ανέθεσε απευθείας η Περιφέρεια εντός του αρχαιολογικού χώρου; Και αν ήταν εντός είχε ενημερωθεί η Αρχαιολογία;
Όπως προσημειώθηκε το Θεογέφυρο και η ευρύτερη περιοχή του έχει κηρυχθεί ως αρχαιολογικός χώρος και όλοι στην Ελλάδα γνωρίζουν τι σημαίνει να μπαίνει η αρχαιολογική υπηρεσία στα πόδια σου και στις δουλειές σου.
Παρ’ όλα αυτά, όπως επισημαίνεται και από την Κίνηση Καθαρός Καλαμάς
«σε ελάχιστο χρόνο μετά την κατάρρευση ακούσαμε για μια ακόμα φορά πως φταίει η βροχή. Όχι οι παρεμβάσεις, όχι η έλλειψη μέτρων, αλλά η βροχή. Πραγματικά είναι τραγικά αστείος ο ισχυρισμός, που έτσι κι αλλιώς δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για την αδιαφορία και την εγκατάλειψη του Θεογέφυρου στη φθορά.
“Περήφανοι” όλοι για το φυσικό του κάλλος, τους θρύλους και τις παραδόσεις για τη δημιουργία του, για την συμβολή του στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, για την πολιτιστική μας κληρονομιά και το περιβάλλον, αλλά παντελώς ανίκανοι να διαχειριστούν οτιδήποτε για τη διατήρησή του.
Προφανώς και υπάρχουν ευθύνες. Και θα πρέπει να αποδοθούν. Και βέβαια να παρθούν μέτρα προστασίας και για άλλα γεφύρια που κινδυνεύουν να έχουν την ίδια κατάληξη. Για να σταματήσει να μας βασανίζει το ερώτημα: “αύριο ποιο να έχει σειρά”; Όχι δε μπορούμε να λυπηθούμε πια…»
Στο ίδιο μήκος κύματος αλλά ακόμη σαφέστερος ο πρόεδρος του Κέντρου Ιστορικών Μελετών Θεσπρωτίας Μιχάλης Πασσιάκος, ο οποίος από τις 6 Φεβρουαρίου 2015 προειδοποιούσε με απόλυτη σαφήνεια μέσα από το blog του: labastia.blogspot.gr:
«Εικόνα από το αγριεμένο Θεογέφυρο. Ο Καλαμάς έχει παρασύρει ολόκληρα πλατάνια ενώ η δεξιά όχθη γκρεμίστηκε μέσα στο ποτάμι. Το υπέροχο αυτό μνημείο της φύσης κινδυνεύει να καταρρεύσει!
Οι καμάρες που στηρίζουν το κατάστρωμα θέλουν επισκευή. Ακόμα πρέπει να απομακρυνθεί (δυστυχώς) το ογκώδες μυλαύλακο από πάνω του την ίδια ώρα που θα πρέπει να γίνουν στερεωτικές εργασίες στις βάσεις».
Σήμερα, ακριβώς 3 χρόνια μετά ο ίδιος άνθρωπος είναι πιο σαφής και κάνει λόγο για παρέμβαση του εισαγγελέα.
Χαρακτηριστικά επισημαίνει και καταγγέλει:
«Η φύση το έφτιαξε και ο άνθρωπος έκανε ότι μπορούσε για να το ξεκάνει. Ακόμη και σωλήνα ύδρευσης έβαλαν. Πέρασε η τσάπα, δημιούργησε τόσες ρωγμές. Μιλάμε για περισσότερα από 30 μέτρα σκάψιμο στο βράχο. Αυτό επηρέασε τη στατικότητα και δημιούργησε ρήγμα στο πέτρωμα. Δεν φταίει ο Καλαμάς, δεν το πήρε το ποτάμι. Το έλεγα σε συνέδρια, σε περιβαλλοντικά, στα Γιάννενα, στην Περιφέρεια, παντού. Αλλά δεν έγινε καμία απολύτως ενέργεια. Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να κάνουν τις μικροδουλειές τους. Θα ζητήσουμε τη μελέτη για να δούμε αν αυτό έγινε με άδεια ή τελείως αυθαίρετα οπότε έχουμε ένα καθαρό έγκλημα. Μετά θα αναλάβει ο κ. Εισαγγελέας».
