Δρ. Ευστράτιος Παπάνης
Με ποιους τρόπους οι δυσλειτουργίες του οικογενειακού περιβάλλοντος συσχετίζονται με την διαταρακτικότητα, παραπτωματικότητα ή/και την παραβατικότητα των παιδιών και των εφήβων. Μια σύνοψη
1. Κάθε φορά που οι βασικές ανάγκες των παιδιών για ασφάλεια, στέγαση, ιατρική περίθαλψη, σίτιση, υγιεινή, ένδυση, φροντίδα, στοργή, προγραμματισμό της καθημερινότητας, εκπαίδευση, παιχνίδι, σεβασμό, εξάσκηση της υπευθυνότητας, κοινωνικοποίηση, καλλιέργεια των δεξιοτήτων του δεν καλύπτονται είτε εξαιτίας των οικονομικών συνθηκών είτε λόγω προβλημάτων των οικογενειακών δυναμικών ή της προσωπικότητας των γονέων, οι πιθανότητες παρέκκλισης αυξάνονται.
2. Κάθε παιδί που θα χρειαστεί να διαπραγματευτεί την αγάπη και την αξία του ή θα πρέπει να αποδείξει κάτι για να τα κερδίσει, αποκτά συναισθηματικό έλλειμα με άμεσες συνέπειες για την αυτοεκτίμηση και την διαμόρφωση της προσωπικότητας του. Όταν το σύστημα δεν του παρέχει την αναγνώριση της μοναδικότητας του και τη σαφή δυνατότητα να ανελιχθεί, το σπρώχνει να αναζητήσει την ταυτότητα σε αλλότριες παρέες ή ομάδες, που θα στεγάσουν και θα εκμεταλλευθούν την τάση του να αφοσιωθεί και να υπακούσει
3. Σε οποιοδήποτε περιβαλλον παρατηρείται άγνοια, έκπτωση ή αδιαφορία για τις ηθικές αξίες, ανυπαρξία ή μη τήρηση κανονισμών, απρόβλεπτες συνθήκες, συνωστισμός και έλλειψη εξατομικευμένων ή ομαδικών οδηγιών η πιθανότητα για διαταρακτικότητα αυξάνεται δραματικά. Τραυματικές εμπειρίες κακοποίησης ή σεξουαλικής εκμετάλλευσης και βίας και μέθης είναι γνωστοί αιτιακοί παράγοντες μετέπειτα παραβατικότητας, όπως και το εγκληματικό προφίλ των γονέων ή συγγενών.
4.Όταν η προσωπικότητα των υπευθύνων για την ανατροφή των παιδιών είναι διαταραγμένη, νευρωσική, κυκλοθυμική ή ασταθής και οι γονείς, οι δάσκαλοι, τα αποδεκτά πρότυπα αδυνατούν να εμπνεύσουν, δίνοντας αρνητικά παραδείγματα, η συμπεριφορά των παιδιών τείνει να τους μιμηθεί.
5. Η κοινωνική μεταβολή, που προκαλεί ραγδαίες αλλαγές στη μορφή της οικογένειας και παράγει πολλαπλούς τύπους της (πυρηνική, μονογονεϊκή, μεικτή, από ομόφυλα ζευγάρια), αναγκάζοντας τους ενήλικες να αναλαμβάνουν πολλαπλούς ή ασαφείς ρόλους, η ολοένα αυξανόμενη ηλικία απόκτησης παιδιών, τα υπερφορτωμένα εργασιακά ωράρια, η εισβολή των επαγγελματικών υποχρεώσεων στην οικογενειακή και προσωπική ζωή, η ανεργία, η φτώχεια, τα δραματικά γεγονότα (μεταναστευτικά ρεύματα, πόλεμοι, πορνεία, εγκληματικότητα, ναρκωτικά) τα καταναλωτικά κίνητρα, οι συρμοί (μόδες), η ανεξέλεγκτη ψηφιακή δράση και το αλλοπρόσαλλο, μεταβαλλόμενο, ασυνεπές και χωρίς προσανατολισμό εκπαιδευτικό σύστημα, οδηγεί τα παιδιά στην υιοθέτηση ακραίων αντιδράσεων.
6. Η έλλειψη σταθερών και αποτελεσματικών πολιτικών ανατροφής από τους γονείς, οι παρατεταμένες απουσίες, η αδυναμία άσκησης ελέγχου, οι ασύνδετες ποινές, οι αστήρικτες, ανούσιες ή ακατάλληλες θετικές ενισχύσεις, η πλημμελής επικοινωνία και οι νοσηρές αλληλεπιδράσεις, ο ασπασμός αρνητικών στάσεων ζωής και η ανικανότητα επίλυσης προβλημάτων αποπροσανατολίζουν τα παιδιά και τα εξαναγκάζουν σε μίμηση εσφαλμένων προτύπων.
7. Τα καταθλιπτικά περιβάλλοντα ανατροφής, η υπερβολική ανελαστικότητα ή ελαστικότητα των γονιών και των εκπαιδευτικών, το έντονα εκπεφρασμένο συναίσθημα, η εύθραυστη ψυχική υγεία, οι επιφανειακά φροντισμένες αναπηρίες, οι παράλληλοι, μη διαδραστικοί βίοι των ζευγαριών, οι υπερβολικές ευθύνες, ο κακός οικογενειακός προγραμματισμός και η ατελής συμβουλευτική, η αποδυνάμωση των συγγενικών και φιλικών δικτύων συσχετίζονται με διαταρακτικότητα και αρνητισμό.
8. Πολλές φορές η διαταρακτική συμπεριφορά δεν είναι παρά μια προσπάθεια προσέλκυσης της προσοχής των ενηλίκων ή απόκτησης ρόλου και αποδοχής από τις ομάδες των ομηλίκων.
Παράγοντες ασφαλούς οικογενειακού περιβάλλοντος, που αποτρέπουν μη αποδέκτες συμπεριφορές των παιδιών
1. Ισχυροί δεσμοί σεβασμού, εμπιστοσύνης και αγάπης ανάμεσα στα μέλη των οικογενειών
2. Εναργείς και σαφείς επικοινωνιακοί τρόποι, δίχως παλινωδίες, πολυσημίες και αμφιβολίες
3. Εκπαίδευση στην επίλυση προβλημάτων και στη διαχείριση συγκρούσεων
4. Κοινές πολιτικές ανατροφής, διαπαιδαγώγησης και παρόμοιες στάσεις ζωής.
5. Μετριασμός έκφρασης αρνητικών συναισθημάτων, χαρακτηρισμών και υβριστικής γλώσσας. Εξάσκηση στο διάλογο και στη δημοκρατική επίλυση ζητημάτων.
6. Ενδελεχής έλεγχος των δραστηριοτήτων των παιδιών με παράλληλη παροχή εναλλακτικών και πρωτοβουλιών.
7. Συμμετοχή στον κόσμο και στις δραστηριότητες των παιδιών, κατανόηση του τρόπου σκέψης τους και ανάλυση των συναισθημάτων τους.
9. Άπλετος χρόνος για την αλληλεπίδραση με τα παιδιά (όχι μόνο ποιοτικός αλλά και ποσοτικός χρόνος). Καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων, συμμετοχικότητας, συλλογικότητας και ενίσχυση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών προσωπικότητας.
10. Μείωση καταναλωτικών προτύπων και ελαχιστοποίηση της πίεσης για δραστηριότητες της μόδας. Διαρκείς μορφωτικές εμπειρίες και ερεθίσματα
11. Ποιότητα ζωής και καλη ψυχική υγεία
12. Εξατομικευμένες και εστιασμένες παρεμβάσεις αντιμετώπισης συμπεριφορών, που αποκλίνουν
13. Κατανόηση αιτιών, εκλυτικών και ενισχυτικών παραγόντων για την διαταρακτική συμπεριφορά.
