Το βακτήριο Xylella fastidiosa, νέα απειλή για την ελαιοκαλλιέργεια

Μία νέα πολύ σοβαρή απειλή για την ελιά αλλά πιθανόν και για άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες βρίσκεται “προ των πυλών” της Ελλάδας και έχει προκαλέσει συναγερμό στις ελληνικές φυτοϋγειονομικές υπηρεσίες. Πρόκειται για το βακτήριο καραντίνας Xylella fastidiosa το οποίο πρόσφατα εντοπίστηκε σε ελαιόδεντρα στην επαρχία του Λέτσε της Νότιας Ιταλίας.

Το βακτήριο είναι γνωστό για τις σοβαρές ζημιές που προκαλεί στην Αμερικανική ήπειρο, ιδιαίτερα σε αμπέλια (ασθένεια Pierce, Εικ. 1), εσπεριδοειδή (ποικιλοχρωματική χλώρωση, citrus variegated chlorosis) και πυρηνόκαρπα (προκαλεί μια αδροβακτηρίωση), ενώ προσβάλλει πολλά άλλα καλλιεργούμενα φυτά, διάφορα καλλωπιστικά (ιδιαίτερα την πικροδάφνη) αλλά και δασικά ή και ζιζάνια. Και ενώ στην Ευρώπη μέχρι τώρα ήταν άγνωστο και έχει χαρακτηρισθεί ως παθογόνο καραντίνας, πρόσφατα βρέθηκε στην περιοχή της Απουλίας στη Νότια Ιταλία να προσβάλλει ελαιόδενδρα και να προκαλεί σ’ αυτά μια ασθένεια που εξαπλούται ταχύτατα.

Η ελιά φαίνεται ότι είναι ένας νέος ξενιστής του βακτηρίου που δεν έχει αναφερθεί σε άλλο μέρος του κόσμου και το γεγονός αυτό, όσο και η εμφάνισή του στη γειτονική μας Ιταλία, εύλογα προκαλεί έντονη ανησυχία και στη χώρα μας.

Το παθογόνο και τα συμπτώματα.

Είναι ένα αρνητικό κατά Gram βακτήριο που εγκαθίσταται και πολλαπλασιάζεται στα αγγεία του ενεργού ξύλου, τα οποία αποφράσσει περιορίζοντας την τροφοδοσία του προσβεβλημένου φυτού με νερό και θρεπτικά στοιχεία. Τα συμπτώματα της προσβολής, πέρα από μια σταδιακή καχεξία, γίνονται πιο αισθητά κατά τη θερινή περίοδο και στις αρχές φθινοπώρου, όταν η έλλειψη νερού και θρεπτικών στοιχείων είναι πιο έντονη, αρχικά με χλωρώσεις και ξηράνσεις φύλλων, και μετά με ξηράνσεις βλαστών. Στην ελιά αλλά και σε άλλα φυτά της ίδιας οικογένειας, το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας είναι τα “καψίματα” των φύλλων (εικ. 2, 3) που εμφανίζονται διάσπαρτα στο δέντρο και τα οποία γρήγορα μπορεί να εξελιχθούν σε αποπληξία και θάνατο του φυτού. Ο πολλαπλασιασμός του περιορίζεται από τις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα, γι’ αυτό οι ασθένειες που προκαλεί εμφανίζονται πιο έντονα σε περιοχές με ήπιους χειμώνες. Έχει ευρύτατο κύκλο ξενιστών, με πάνω από 100 είδη από 28 οικογένειες. Σ’ αυτούς περιλαμβάνονται και πολλά συνήθη ζιζάνια τα οποία δεν εμφανίζουν τυπικά συμπτώματα προσβολής είναι όμως εστίες διαχείμασης του βακτηρίου από τις οποίες τα έντομα μολύνουν τα καλλιεργούμενα φυτά. Ένα άλλο χαρακτηριστικό αυτού του βακτηρίου είναι ότι έχει πολλά στελέχη με εξειδίκευση στους ξενιστές που αυτά μπορούν να προσβάλουν. Το στέλεχος που βρέθηκε στην Ιταλία να προσβάλει τα ελαιόδεντρα δεν έχει ακόμα προσδιοριστεί.

Τρόπος μετάδοσης:

Κύριος τρόπος μετάδοσης από τη μία περιοχή στην άλλη είναι το μολυσμένα δενδρύλλια ενώ η μετάδοση από τα ασθενή στα υγιή φυτά γίνεται με πολλά μυζητικά έντομα, κυρίως από διάφορα τζιτζικάκια (Cicadellidae, Cercopidae).

Μέτρα πρόληψης-αντιμετώπισης.

Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων με κατεπείγον έγγραφό του (18-2-2014) καλεί τις υπηρεσίες φυτοϋγειονομικού ελέγχου:

Να διενεργούν εντατικούς ελέγχους για τον εντοπισμό τυχόν δενδρυλλίων ελιάς που διακινούνται από την περιοχή της Απουλίας προς τη χώρα μας.
Να ενημερώσουν με κάθε πρόσφορο μέσο τους ελαιοκαλλιεργητές για τη σοβαρότητα της ασθένειας και για την υποχρέωσή τους να γνωστοποιούν άμεσα στην υπηρεσία κάθε ύποπτο σύμπτωμα.